1η Μαρτίου: Ημέρα Μηδενικών Διακρίσεων

H 1η Μαρτίου καθορίστηκε για πρώτη φορά το 2014 από τον ΟΗΕ ως η ημέρα Μηδενικών Διακρίσεων. Στην ΕΕ το 1997, κομβική χρονιά για την καταπολέμηση των διακρίσεων, ένα νέο άρθρο, το άρθρο 13, εισάγεται στη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣΕΚ) (το σημερινό άρθρο 19 της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ (ΣΛΕΕ) εξουσιοδοτεί το Συμβούλιο να αναλαμβάνει δράση για την καταπολέμηση των διακρίσεων για πολλούς νέους λόγους, μεταξύ των οποίων η φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, η θρησκεία ή οι πεποιθήσεις, η ηλικία, η αναπηρία και ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Το 2003, το εν λόγω άρθρο τροποποιήθηκε από τη Συνθήκη της Νίκαιας, ώστε να καταστεί δυνατή η θέσπιση μέτρων ενθάρρυνσης.

Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Η Συνθήκη της Λισαβόνας έδωσε στο Κοινοβούλιο εξουσία έγκρισης όσον αφορά τη θέσπιση νομοθεσίας για την καταπολέμηση των διακρίσεων δυνάμει του πιο πάνω άρθρου (19 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ). Το Κοινοβούλιο διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στη συζήτηση που οδήγησε στην προσθήκη του εν λόγω άρθρου και έχει ζητήσει συχνά από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν την πλήρη και έγκαιρη εφαρμογή των σχετικών οδηγιών. Το Κοινοβούλιο έχει επανειλημμένα εγκρίνει ψηφίσματα με σκοπό την ενίσχυση της δράσης της ΕΕ που έχει στόχο να βελτιώσει τις συνθήκες και τις προοπτικές για τα κοινωνικά μειονεκτούντα άτομα και να μειώσει τη φτώχεια (π.χ. το ψήφισμά του της 14ης Μαρτίου 2018 σχετικά με την απασχόληση και τις κοινωνικές πτυχές στην ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης).

Το Κοινοβούλιο συνεχίζει να ασκεί πιέσεις για την καταπολέμηση των ανισοτήτων ως μοχλό για την τόνωση της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της ανάπτυξης, λαμβάνοντας υπόψη τις ανισότητες μεταξύ των φύλων. Ζήτησε τη συνεκτίμηση της διάστασης της ισότητας των φύλων στους προϋπολογισμούς και στη χάραξη πολιτικής, καθώς και τη διεξαγωγή εκτιμήσεων επιπτώσεων με γνώμονα το φύλο κατά τη διαμόρφωση κάθε νέας πολιτικής. Στα ψηφίσματά του εκφράζεται επίσης ανησυχία για τη διάσταση του φύλου στο φαινόμενο της φτώχειας και το χάσμα μεταξύ των φύλων στις συντάξεις (π.χ. τα ψηφίσματα της 14ης Ιουνίου και της 16ης Νοεμβρίου 2017). Το ψήφισμά του της 17ης Απριλίου 2018 επικεντρώνεται στην ενδυνάμωση των γυναικών και των κοριτσιών μέσω του ψηφιακού τομέα).

Στο ψήφισμά του της 19ης Ιανουαρίου 2017 σχετικά με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, το Κοινοβούλιο πρότεινε ορισμένες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης, όπως:

μια οδηγία πλαίσιο σχετικά με τις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας σε όλες τις μορφές απασχόλησης
τον συντονισμό και τη συγκριτική αξιολόγηση των εθνικών κατώτατων μισθών σε ευρωπαϊκό επίπεδο,
εθνικά συστήματα ελάχιστου εισοδήματος (βλ. επίσης ψήφισμα της 20ης Οκτωβρίου 2010),
ένα σύστημα Εγγύησης για τα Παιδιά,
την υποχρεωτική ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης,
την επανεξισορρόπηση της ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης μέσω ισχυρότερων κοινωνικών στόχων.

Φυλετικές και εθνοτικές διακρίσεις

H EE με σχετική νομοθεσία απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής στους περισσότερους τομείς της ζωής, όπως για παράδειγμα η απασχόληση, η εκπαίδευση και η επαγγελματική κατάρτιση, η κοινωνική προστασία και η πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης. Σε περίπτωση άνισης μεταχείρισης υπάρχουν μηχανισμοί που διευκολύνουν την απόδοση δικαιοσύνης. Οι χώρες της ΕΕ υποχρεούνται να διασφαλίζουν ότι οι δικαστικές και διοικητικές διαδικασίες είναι διαθέσιμες σε όλους, ενώ παράλληλα η νομοθεσία της ΕΕ διευκολύνει την προσφυγή σας στα δικαστήρια.
Επίσης, το δίκαιο της ΕΕ απαγορεύει αυστηρά την παρενόχληση λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, καθώς και την υποκίνηση σε διακρίσεις ή μίσος, συμπεριλαμβανομένης της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο. Χάρη στην ΕΕ, τα εγκλήματα σε βάρος ανθρώπων λόγω της φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής τους τιμωρούνται δυνάμει του ποινικού δικαίου. Τέλος, η ΕΕ χρηματοδοτεί προγράμματα που βοηθούν τις μειονότητες, συλλέγει επιτόπια δεδομένα και βοηθά τις χώρες να ανταλλάσσουν βέλτιστες πρακτικές.

Άτομα με αναπηρία

Πάνω από 70 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ ζουν με κάποια μορφή αναπηρίας (μακροχρόνια σωματική ή ψυχική κατάσταση που περιορίζει τις κινήσεις, τις αισθήσεις ή τις δραστηριότητές τους). Τα άτομα με αναπηρίες έρχονται συχνά αντιμέτωπα με φραγμούς που τα αποτρέπουν από την συμμετοχή τους στην κοινωνία σε ισότιμη βάση με τα άλλα άτομα.

Η ΕΕ προωθεί την ένταξη και τη συμμετοχή για τα άτομα με αναπηρίες μέσα από τις πολιτικές που εφαρμόζει, τις δράσεις και τη νομοθεσία της. Ένα βασικό μέσο αποτελεί η ευρωπαϊκή στρατηγική για τα άτομα με αναπηρία για την περίοδο 2010-2020. Επιδιώκει να δώσει πρόσβαση σε προϊόντα και υπηρεσίες (αφαιρώντας τους φραγμούς που αποτρέπουν τα άτομα με αναπηρίες από το να τα χρησιμοποιούν)· εξασφαλίζει ότι τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να συμμετέχουν πλήρως στο δημόσιο βίο· καταπολεμά τη διάκριση λόγω αναπηρίας· βελτιώνει την κατάσταση όσον αφορά την απασχόληση των ατόμων με αναπηρία· προωθεί την εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς και τη δια βίου μάθηση για νέους με αναπηρία· και καταπολεμά τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού μεταξύ των ατόμων με αναπηρία.

Στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η ΕΕ δεσμεύεται να εφαρμόζει 20 αρχές για μια δίκαιη λειτουργία των αγορών εργασίας και των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, όπως είναι το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να λαμβάνουν εισοδηματική στήριξη. Η ευρωπαϊκή πράξη για την προσβασιμότητα η οποία συζητείται τώρα από τους νομοθέτες, προτείνει να δώσει μεγαλύτερη πρόσβαση σε ένα φάσμα προϊόντων και υπηρεσιών, από ηλεκτρονικά βιβλία και συσκευές έξυπνων τηλεφώνων, έως τις τραπεζικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες μεταφορών των επιβατών. Με την κάρτα αναπηρίας της ΕΕ, η οποία έχει ήδη κυκλοφορήσει σε οκτώ χώρες, τα άτομα με αναπηρία τα οποία ταξιδεύουν στην ΕΕ χαίρουν ευκολότερης πρόσβασης στον πολιτισμό, τις αθλητικές δραστηριότητες και την ψυχαγωγία – και απολαμβάνουν μια σειρά από ευεργετήματα.

Γυναίκες

Οι διακρίσεις κατά των γυναικών είναι πολύ ψηλά στην ατζέντα της ΕΕ και ειδικά του ΕΚ και έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στο θέμα αυτό. Η ισότητα των φύλων είναι μία από τις βασικές της αξίες και η ισότιμη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων αποτελεί θέμα δικαιοσύνης, σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων και χρηστής διακυβέρνησης. Η ΕΕ καταπολεμά όλα τα στερεότυπα που μπορούν να περιορίσουν τις επιλογές απασχόλησης των ατόμων, καθώς και τις διαφορές μεταξύ των φύλων όσον αφορά τις αποδοχές και τη λήψη αποφάσεων. Χρηματοδοτεί επίσης έργα που στηρίζουν τις γυναίκες οι οποίες εργάζονται ήδη ή επιθυμούν να εργαστούν σε ανδροκρατούμενους τομείς Οι πολιτικές για την ισότητα, οι διαφανείς διαδικασίες επιλογής και η ευέλικτη εργασία μπορούν να βοηθήσουν τις γυναίκες να αντιμετωπίσουν τα εμπόδια που παρουσιάζονται κατά τη σταδιοδρομία τους. Το δίκαιο της ΕΕ προστατεύει ήδη τις γυναίκες από τις διακρίσεις και την παρενόχληση στην εργασία, ενώ επίσης απαιτεί από ορισμένες μεγάλες εταιρείες να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με την πολιτική τους για τη διαφορετικότητα. Η νέα νομοθεσία της ΕΕ ενδέχεται να προχωρήσει περισσότερο, απαιτώντας από ορισμένες εταιρείες να επιλέγουν τουλάχιστον το 40 % από κάθε φύλο στη σύνθεση των διοικητικών τους συμβουλίων, με διεύρυνση των ισχυόντων δικαιωμάτων άδειας και των ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας. Μεταξύ 2014 και 2016, η ΕΕ διέθεσε 5 εκατομμύρια ευρώ σε 23 προγράμματα για τη βελτίωση της ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων σε όλα τα επίπεδα διοίκησης. Η «Ισότητα στη λήψη αποφάσεων» ήταν ένα από τα πέντε βασικά θέματα της στρατηγικής για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών που εφάρμοσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την περίοδο 2010-2015. Η στρατηγική για την περίοδο 2016-2019 συνεχίζει στην ίδια κατεύθυνση.

Πολίτες ΛΟΑΔΜ

Η ΕΕ απαγορεύει τις διακρίσεις εις βάρος των ΛΟΑΔΜ ατόμων (λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, διεμφυλικοί ή μεσοφυλικοί). Ένα παράδειγμα της προάσπισης της ισότητας για όλους από μέρους της ΕΕ είναι η νομοθεσία για την ίση μεταχείριση στην εργασία και στην επαγγελματική κατάρτιση, ανεξάρτητα από τη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις, τις αναπηρίες, την ηλικία ή τον γενετήσιο προσανατολισμό. Ακόμη ένα παράδειγμα αποτελεί η απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 2018, σύμφωνα με την οποία οι ομοφυλόφιλοι σύζυγοι έχουν δικαιώματα σε όλες τις χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των χωρών που δεν επιτρέπουν τον γάμο μεταξύ ομοφυλοφίλων.
Στην προώθηση των δικαιωμάτων των πολιτών ΛΟΑΔΜ περιλαμβάνονται επίσης κονδύλια άνω των 439 εκατομμυρίων ευρώ μέσω του προγράμματος

«Δικαιώματα, ισότητα και ιθαγένεια» της ΕΕ, το οποίο καταπολεμά τις διακρίσεις και συμβάλλει στην καταπολέμηση της ομοφοβίας και άλλων μορφών μισαλλοδοξίας. Η απαγόρευση των διακρίσεων και η προάσπιση των δικαιωμάτων των σεξουαλικών μειονοτήτων περιλαμβάνονται επίσης στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, στο πρόγραμμα Erasmus+ και στο Ευρωπαϊκό Μέσο για τη Δημοκρατία και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το οποίο προάγει την ανοχή εκτός της ΕΕ. Κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Επιτροπή έχει παρουσιάσει έναν κατάλογο δράσεων για την προώθηση της ισότητας των ΛΟΑΔΜ τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ.

Της Ζήνας Χριστοφή

Επιμέλεια: Γιώργος Αγκαστινιώτης.